تاریخ هنر در سرزمینهای اسلامی

 متن حاضر ترجمه کتاب «تاریخ الفن عندالعرب و المسلمین» نوشته انور الرّفاعی، نویسنده‌ی معاصر سوری است. این ترجمه از روی نسخه‌ای از چاپ دوم کتاب که در سال 1977 میلادی توسط انتشارات دارالفکر منتشر گردیده صورت‌گرفته است. چاپ اول کتاب در سال 1973 میلادی منتشر شده‌است.

 متن این کتاب ظاهراً درس نامه‌ای بوده‌است که مؤلف برای استفاده دانشجویان خود در دانشکده هنرهای زیبا و بخش معماری دانشکده مهندسی دانشگاه دمشق فراهم آورده است.

 رفاعی در این کتاب از مأخذ و منابع مختلفی سود برده ولی به‌رغم شیوه‌ی معمول، اشارات دقیقی به آن‌ها نکرده است. میزان استفاده از این متون و منابع در مواردی به افراط کشیده شده‌است تا جایی‌که تقریباً تمامی آن‌چه نویسنده در فصل چهارم کتاب (فصل دهم متن اصلی) ذیل عنوان «الغنا و الموسیقی » آورده است، برگرفته از کتاب «تاریخ عرب» فیلیپ حتی است. به‌همین دلیل هم «تاریخ الفن ...» را بیشتر می‌توان تألیف و تدوین نامید تا تصنیف. بااین‌وجود، داشتن ویژگی‌هایی چند نگارنده را به ترجمه و انتشار این کتاب راغب کرد :

1. تاریخ هنرهای اسلامی همانند بسیاری جنبه‌های دیگر تمدن اسلامی هنوز آن‌چنان که باید مورد توجه مسلمانان قرار نگرفته است. به‌همین خاطر تالیف و ترجمه این عنوان کتاب نیز می‌تواند گامی اگرچه کوتاه در مسیر جلب اذهان به این جنبه مهم از تاریخ تمدن اسلامی به شمار می‌آید.
2. کتاب تاریخ الفن به‌رغم حجم نسبتاً کم آن سرگذشت هنرهای اسلامی را در دوره‌های مختلف تاریخ اسلام اگرچه گاهی مجمل بررسی کرده‌است. ضمن این‌که نویسنده‌ تقریباً تمامی هنرهای مهم اسلامی را مدنظر قرار داده است. به‌همین خاطر این شمول جامعیت دوگانه، ویژگی مثبت برای این کتاب در مقایسه با برخی کتب دیگر در این رشته است.
3. نویسنده در تألیف کتاب خود از نظمی خاص پیروی کرده‌است: هنرهای اسلامی را تقسیم‌بندی نموده و ذیل هر عنوان تغییر و تحولات و آثار هر رشته هنری در دوره‌های تاریخ اسلام را به‌صورت منظم بررسی و بیان کرده‌است. این ویژگی که خود ناشی از درسی بودن متن اصلی است، زمینه لازم برای استفاده از ترجمه را نیز به‌عنوان یک متن درسی، در دروس تاریخ هنرهای اسلامی فراهم می‌آورد.
4. بیشتر کتاب‌های موجود در زمینه تاریخ هنرهای اسلامی، به وسیله مستشرقین تألیف شده‌اند. این آثار اگرچه در بسیاری موارد مفید و ارزشمنداند ولی در مواردی دچار نقیصه‌ای هستند و آن اینکه بدلیل عدم آشنایی گسترده برخی مؤلفین با تاریخ و عناصر فرهنگ اسلامی، اغلاط تاریخی در آن‌ها راه یافته و به‌خصوص در بسیاری موارد در خصوص ثبت و ضبط دقیق واژه‌ها و اصطلاحات خاص دچار اشکال گردیدند. برخی ترجمه‌های غیردقیق از این متون نیز این مشکل را دوچندان کرده‌است. کتاب حاضر بدلیل مسلمان بودن نویسنده و آشنایی او با تاریخ اسلام و عناصر فرهنگ اسلامی - نویسنده، کتاب‌های دیگری نیز درباره جنبه‌های دیگری از تمدن اسلامی منتشر کرده‌است- از این اشکالات و اغلاط مبرّا است.

 فهرست

 فصل اول: مکتب‌ها، دوره‌ها و ویژگی‌های هنر اسلامی

 کلیات

 پیدایش هنر اسلامی و مکتب‌های آن

 دوره‌های هنر اسلامی

ویژگی‌های هنر اسلامی

 فصل دوم: شهرسازی

 شهرهای عراق

 شهرهای شام

 شهرهای مصر

 شهرهای مغرب

شهرهای آندلس

 فصل سوم: معماری

 کلیات

 مکتب‌های معماری اسلامی

 مساجد

 قصرها

 بناهای جنگی

 فصل چهارم: هنرهای زیبا

 نقاشی و مجسمه‌سازی

 کتابت و خط

 عناصر تزیینی

 صنایع دستی

 موسیقی و آواز

مقاله معماری در سرزمین های اسلامی برگرفته از همین کتاب است.