.png){kind=logo}
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: نکته قابل توجه در معماری مساجد این است که معماری این بناها با بهره گیری از کلام وحی و با تکیه بر نیازهای معنوی فطرت انسان بنا نهاده شده اند، از این رو هر انسانی از هر کجای این کره خاکی جذب زیبایی های ظاهری و معنوی معماری این اماکن می شود . اما آنچه امروزه به شدت خودنمایی می کند، کمرنگ شدن هنرهای به کار رفته در مساجد و ایجاد زیبائیهای ایرانی و اسلامی است . بی تردید این روند در دراز مدت بر این هنر ایرانی اسلامی تأثیرات منفی خواهد داشت .
به گزارش خبرنگار مهر، شک نیست که مسجد نمادی بی نظیر از معماری اسلامی و نمایشگاهی از هنر اسلامی است. اسلام عالی ترین شکل هنر را در معماری و به ویژه معماری مساجد به نمایش گذاشته است، از طریق معماری خاص مساجد، جلوه های عظیمی از شکوه اسلامی عرضه می شود که هر بیننده ای را تحت تأثیر قرار می دهد.
جلوه های بسیاری از معماری و هنر در مساجد دیده می شود ، این معماری و هنر آمیخته با مهندسی ، گچبری ، آجرکاری ، موزائیک کاری ، کاشیکاری ، سفالگری ، سنگ تراشی ، مقرنس سازی ، آئینه کاری ، کنده کاری ، منبت کاری ، خاتم کاری ، نگارگری ، خوشنویسی ، تذهیب ، پرتو پردازی ، فضاآرائی و محوطه سازی ارائه می شود که هر یک به تنهایی نمونه هائی از هنرمندی های بی بدیلی است که توسط عاشقان " الله " در این مکانهای معنوی انجام می شود .
گنبد ، محراب ، گلدسته ، ستون و منبر، هر یک به نوعی پیامی معنوی را منتقل کرده و نقشی اساسی در اتصال هر چه بهتر انسان به خالق هستی دارند . هنر ایرانی اسلامی از طریق مساجد همواره در معرض دید بوده و امکان بهره گیری معنوی و لذت بصری را فراهم می آورند .
بدیهی است اگر ما در حفظ مساجد و هنرهای به کار رفته در آنها کوتاهی کنیم ، آیندگان هرگز ما را نمی بخشند که چرا چنین گوهرها و هنرهای گرانبهای جوشیده از متن مردم و دین را به آسانی در پی تقلید از هنر غربی ، از دست داده ایم .
احیاء معماری سنتی مساجد نیازمند همکاری دستگاههای مختلف است
مهندس محمد احمدی معاون ساختمانی مرکز رسیدگی به امور مساجد به آسیبهای جدی در معماریهای اسلامی فعلی اشاره و تصریح کرد: مساجد ایران توسط مردم اداره و ساخته می شود، اما این ساخت و ساز معیار مناسبی برای معماری نیست.
وی گفت: در دهه های قبل از انقلاب اسلامی ایران مساجدی که ساخته می شد متولیان خاص خود را داشت و هر کس بر اساس اعتقاد خود به ساخت مساجد می پرداخت، طراح و معمار هزینه های ساخت را متقبل می شد و در واقع محوریت کار بر عهده معمار بود که با آنچه که امروز از معمار یاد می شود، تفاوت دارد.
مهندس محمد احمدی در ادامه با بیان اینکه امروز معمار به کسانی گفته می شود که در ساخت و ساز به مهارت دست یافته است، در حالی که در گذشته معمار دارای فکر و اندیشه بود و این اندیشه با عقایدش تلفیق می شد و ساخت مسجد را به عهده می گرفت، افزود: امروزه مردم خود، از متولیان ساخت مساجد هستند و چون علم این کار را ندارند مساجدی را مشاهده می کنیم با ویژگیهای امروز بی آنکه کاشیکاری، کتیبه، آیات قرآنی و احادیث نبوی در آنها دیده شود.
مساجد امروزی از معماری و آرایه های اسلامی برخوردار نیستند/ مساجد باید متمایز از دیگر فضاهای دنیوی باشند
مهناز شایسته فر رئیس مؤسسه مطالعات هنرهای اسلامی نیز جایگاه نمادگرایی را در معماری مساجد تعیین کننده اعلام کرد و گفت: معماری دارای فرم ها و اشکال بالقوه ای است که می تواند در شرایط خاصی فعال و کاربردی شود و ورود آن به دنیای عناصر نمادین، ولو اینکه دقیقا تعریف و تعیین نشده ازقدرت کمی برخوردار نیست. گنبد واقع بر ساختار مکعبی شکل، گاهی فقط یک معنای ساده سقف و بام را دارد و گاهی نماد هیبت و عظمت آسمان ها بر بالای زمین است که اشاره به پیام جلال و یکتایی خداوند قادر است.
رئیس مؤسسه مطالعات هنرهای اسلامی در مورد دلایل فاصله گرفتن مساجد امروز از معماری سنتی، گفت: مسجد به عنوان یک بنای مذهبی و فضای پرستشگاهی در طول تاریخ هنر اسلامی همواره عالی ترین نمونه های معماری و تزئین را به خود داشته و فضایی مقدس بوده است که مؤمنان آن را از فضای دنیوی پیرامون خود متمایز دانسته و معتقد بوده اند که این مکان با شأن قدسی می تواند بر معنای حرکات و کلمات انسان بیافزاید. این بنا همچنین نماد برتری ارزش های والا و معنوی برای مؤمنان بوده است . از این رو سایر کاربردهای مسجد و دیگر فعالیت ها و رویدادهایی که در مسجد روی می داد در هاله ای از قداست قرارداشته است.
شایسته فر با اشاره به اینکه مساجد به نوعی به تریبون های سیاسی بدل شده اند، گفت: بنابر این بعد معنایی و استعلایی مسجد اگر کم رنگ تر از بعد کاربردی آن نشده باشد در کنار آن قرار گرفته و بدین ترتیب در معماری و آراستن بنای مسجد با استفاده از مبانی معماری مدرن، توجه به استحکام و سادگی، سهولت ساخت و توجه به بعد اقتصادی مهم تر از پرداختن به وجه معنایی و نمادین آن تلقی گردیده است.
رئیس مژسسه مطالعات هنرهای اسلامی با تأکید بر اینکه در مساجد امروزی دیگر از ملاک ها و معیارهای معماری اسلامی و از آرایه های اسلامی در استفاده نمی شود، گفت: در این راستا بر مبنای معماری نوین، بناهای مساجد کنونی فضاهایی ساده بدون هرگونه تزئین که دارای روح اسلامی باشد ، است .
گرایش به معماری مدرن معنویت مساجد را کمرنگ می کند
محمدرضا کارگر معاون حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد با بیان اینکه معماری مساجد کارکرد خاص و ویژه ای دارد، اظهار داشت: از آنجایی که مساجد نقش مؤثری در برگزاری نماز و تقرب به سوی خداوند متعال دارند، معماری آنها نیز در این امر نقش به سزایی ایفا می کند.
وی با اشاره به اینکه از نظر روانشناسی معماری مساجد در انسان آرامشی ژرف و عمیق ایجاد می کند، تصریح کرد: این آرامش دستیابی به نوعی تعادل روحی و روانی برای انسانی که در جامعه امروز زندگی می کند را موجب شده و به ارتباطی میان خالق هستی، طبیعت و خود برقرار می شود .
معاون حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی استان یزد به ساخت مسجد در دوران معاصر اشاره کرد و اظهار داشت: امروزه شاهد هستیم که مساجد با هزینه های گزاف ساخته می شوند اما آنچه در آنها به چشم نمی خورد فضای معنوی و نورانی در این مکان مقدس است، معنویتی ناشی از کاشیکاریهای زیبا، خطوط قرآنی و احادیث نبوی .
معماری مسجد از افتخارات هنر اسلامی است
حجت الاسلام بهشتی نژاد رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان اصفهان با اشاره به اینکه مسجد بهترین پایگاهی است که پیامبر(ص) در بدو ورود به مدینه به ساخت آن اقدام کرد، اظهار داشت: این اقدام پیامبر ساخت بهترین مرکز برای تجمع مسلمانان و ارائه بهترین جلوه های عبودیت تا قیامت بوده است، از این رو ساخت مسجد به گونه ای وارد عرصه شد که حتی در دورترین نقاط عالم اسلام و در روستاها نیز این پایگاه معنوی ساخته می شود.
وی با بیان اینکه در بحث مسجد، اسلام از هر حرکت و نقش و نگاری که ذهن مردم و حاضران در مسجد را از عبودیت منصرف کند، مخالف است، یاد آور شد: اسلام از حرکتها و اقداماتی چون ساختمان سازی، وسایل آسایش مردم، نظافت، زیبایی، تأسیسات مسجد، پیامهای مکتوب بر در و دیوارها که انتقال دهنده فرهنگ اسلامی است، دفاع می کند.
وی با تأکید بر اینکه یکی از افتخارات اسلام هنرمعماری در مساجد است که در قالب خطاطی، کاشیکاری، کتیبه ها و آیات قرآنی نمود و بروز می یابد، تصریح کرد: برخی از هنرمندان تلاش کرده اند پیامهای زیبایی علاوه بر آیات قرآن که بیانگر علاقمندی به اهل بیت است را نیز مورد توجه قرار دهند.
شورای نظارتی راهکاری برای احیاء معماری مساجد است
حجت الاسلام سید محمد شریف حسینی کوهستانی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان یزد اظهار داشت: شک نیست که معماری سنتی و اصالت هنری مساجد ایران اسلامی می بایست حفظ شده و باید فعالیتهای لازم در راستای احیای آنها نیز صورت گیرد .
وی با اشاره به اینکه مساجد باید مباحث اعتقادی را در انسان زنده و به عنوان مکانهایی عبادی و روحانی، تأثیرات معنوی و عرفانی لازم را در حاضران داشته باشند، معماری سنتی و اصیل ایرانی اسلامی را دارای شاخصهای فوق عنوان کرد و افزود: معماری که مساجد امروز را در برگرفته و از آنها سالنهای تشریفات و چند منظوره ساخته است، نمی تواند گویای عرفان و اعتقادات مسلمانان ایرانی بوده و از جذابیتهای گذشته نیز برخوردار نخواهند بود .
حجت الاسلام حسینی با اظهار تأسف از اینکه در حال حاضر مساجد به عنوان خانه خدا از متولی و صاحب مشخصی برخوردار نیستند، تشکیل یک شورا را راهکاری برای رفع ضعفها و نواقص موجود و احیاء معماری اصیل مساجد عنوان کرد و گفت: نمایندگانی از دستگاههایی چون سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز رسیدگی به امور مساجد و سازمان اوقاف و امور خیریه می توانند شورایی را تشکیل و به شایستگی بر ساخت و ساز، تأمین نیازهای انسانی و مادی و فعالیت مساجد نظارت داشته باشند .
معماری مساجد امروز با چالشهای جدی مواجه است
حجت الاسلام مهدی عرب پور رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه یکی از جاذبه های مساجد رسیدگی به وضعیت ساخت و ساز این اماکن مقدس، عبادی و انسان ساز است، تصریح کرد: هر چه وضعیت ساخت و ساز مساجد بهتر و مناسبتر باشد آرامش و معنویت حاصل شده از آنها نیز عمیقتر و بیشتر خواهد بود و بستری مناسب برای تمایل مردم به سوی این مکان مقدس ایجاد می شود.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کرمان گفت: طی سالهای گذشته در بنای مساجد به معماری سنتی توجه بسیاری می شد و دقت لازم را در این زمینه انجام می دادند تا مساجد از جهات مختلف اعم از مسائل معنوی، ایجاد آرامش روحی و در رفع نیازهای روانی حاضران در مسجد به طور مناسب عمل کند.
وی به آسیبهای موجود در ساخت و بنای مساجد اشاره کرد و یاد آور شد: در کشورمان مرکزی که بر ساخت و ساز مساجد نظارت داشته باشد، وجود ندارد، یعنی هر کس با هر سلیقه ای که مایل باشد نقشه ای تدارک می بیند و محیطی را برای نمازگزاران آماده می کند، بی آنکه فضای بیرونی و درونی مکان ساخت مساجد در نظر گرفته شود یا نقشه مورد تأیید قرار گیرد، آنها بدون رعایت اصول معماری به این کار اقدام می کنند. از این رو به منظور ایجاد انسجام و هماهنگی و بالابردن کیفیت مساجد باید دفاتر فنی سازمان اوقاف یا شهرداری کار نظارت را به عهده داشته باشد یا اینکه باید کمیته ای تشکیل شود تا از تجارب گذشته استفاده کرده و با توجه به نیازهای مردم نقشه های خوبی آماده کنند.
عدم هماهنگی بین مسئولان از عوامل بی توجهی به معماری مساجد است
حجت الاسلام هادی قبادی مدیر کل آموزش سازمان اوقاف و امور خیریه کشور با اشاره به اینکه معماری مساجد قدیمی با مساجد جدید تفاوتهای بسیاری دارد، اظهار داشت: در معماری مساجدی که دارای قدمت هستند، به بسیاری از مسائل توجه می شد که امروزه در مساجد جدید به آنها توجه چندانی نمی شود .
وی افزود: در گذشته نوع ساخت مساجد از اهمیت ویژه ای برخوردار بود، در واقع مساجد به گونه ای ساخته می شد که نیاز به وسایل سرمایشی و گرمایشی نداشت. یعنی از نظر آفتابگیری، نوع مصالح و از نظر شکل ظاهری به گونه ای احداث می شد که در تابستان نیاز به وسایل سرمایشی و در زمستان نیاز به وسایل گرمایشی نداشت.
حجت الاسلام هادی قبادی از هم گسیختگی و عدم سیاستگذاری واحد و منسجم را عامل کم توجهی به معماری مساجد اعلام کرد و اظهار داشت: هر بنای تاریخی چه مذهبی و چه غیر مذهبی دارای تاریخچه ای است که بازگشت به دوره ای خاص را نشان می دهد چون هخامنشی، زندیه، صفویه و قاجار . اما امروزه شاهد از هم گسیختگی اماکن دینی و مذهبی هستیم که از سوی مسئولان امر مورد بی توجهی قرار گرفته است. زیرا از دوران انقلاب اسلامی به بعد سیاست خاص، ثابت و منسجمی در راستای هماهنگی معماری مساجد نداشته ایم و این امر سبب از هم گسیختگی و بی توجهی به آنها شده است.
مدرنیسم" مساجد ایرانی را از شکل سنتی خارج کرده است
سید احمد طباطبایی کارشناس میراث فرهنگی اظهار داشت: مساجد ایران دارای شاخصهای ویژه ای هستند، به ویژه از عصر صفویه به بعد، معماری مساجد ایران از ویژگیهای خاصی برخوردار شد .
این کارشناس میراث فرهنگی، دور شدن از معماری سنتی، اسلامی و شیعی مساجد ایران را نتیجه نوگرایی و مدرنیسم اعلام کرد و افزود: مساجد امروز از معماری خاص و عرفانی خود دور شده و جلوه های بصری نیز در آنها دیده نمی شود که نتیجه آنها نیز ساده شدن بیش از حد مساجد، به عنوان پایگاههایی معنوی است .
وی با تأکید بر اینکه معماری سنتی مساجد ایران، از آنها فضاهایی روحانی، با حال و هوای عرفانی خاص می ساخته است، توجه به احیاء معماری گذشته را ضروری اعلام کرد و گفت: میراث فرهنگی یکی از مسئولان حفظ این میراث است اما در شرایطی که سایر نهادها و دستگاهها نیز به ساخت مسجد، آن هم بدون هماهنگی با میراث فرهنگی اقدام می کنند، نمی توان فعالیت مناسبی در این زمینه داشت .