تعمیر سرامیک فرش و موزاییک فرش و کاشیکاری

در اثر بی­توجهی به بعضی نکات، تعمیر سرامیک و موزاییک فرش در قسمت­های داخلی و محوطه خارجی ساختمان الزامی است که در زیر به آن اشاره می شود.

لق شدن سرامیک ها و موزاییک ها: چنانچه ماسه ملات سرامیک فرش (موزاییک فرش) کاملا شسته و از نوع درشت دانه باشد به علت زبری و نداشتن "لُز" در موقع فرش ، بین ملات و سرامیک (موزاییک) پیوند به وجود نمی­آید و به طور مُسلم بعد از زمانی بر اثر رفت و آمد­ها و جابه جایی وسایل،  سرامیک (موزاییک) فرش لَق می شود، در زیر پا حرکت می کند و صدا می دهد.

توجه۱: برای همگن بودن ملات، باید ماسه ریز دانه سیلت­دار باشد تا قوام و لُز که سبب چسبندگی کامل موزاییک و ملات می شود، به وجود می آید .

توجه ۲: چنانچه بر سطح سرامیک (موزاییک) غبار نشسته باشد ، گرد حاصله نیز سبب عدم پیوند می­شود .

روش تعمیر

الف : چنانچه لَقی در چند سرامیک (موزاییک) باشد ، به این شکل عمل می کنیم که :

۱_ سرامیک و یا سرامیکهای (موزاییک و یا موزاییکهای) لَق شده را به لبه کاردک و یا کمچه از جای خود بلند می­کنیم .

۲_ سطح ملات زبره را گرد گیری و سپس به طور کامل مرطوب و آبخوار می کنیم.

۳_ به اطراف سرامیک­های (موزاییک­ها) که قبلا استفاده شده­اند ، ملات مقاومی از دوغاب ریز قدیمی می­چسبد که آنها را می­تراشیم و سرامیک ها (موزاییک­ها) را در آب کاملا آبخوار می­کنیم تا به طور زَنجاب از آنها استفاده می­کنیم .

۴_ دوغاب عسلی سیمان را روی ملات زِبر سخت شده می­ریزیم و سرامیک (موزاییک) را در جای خود و روی دوغاب سیمان می­چسبانیم . در صورت لزوم ، سطوح آن را با مشت و تُخماق (چکش پلاستیکی) می کوبیم .

۵_ عمل دوغاب ریزی را بلافاصله در سرامیک های (موزاییک­های) لَق شده انجام می­دهیم .

۶_ با پودر سنگ، سطح دوغاب اضافی را ابتدا خشک و سپس با کَمچه جمع می­کنیم .

توجه ۱: چنانچه با تیشه و یا دستگاه فرز دو سر سرامیک و یا موزاییک را به‌ اندازه نیم سانتی‌ متر بتراشیم و کوچک کنیم، کاری اصولی انجام داده‌ایم؛ زیرا در این‌ صورت، دوغاب به مقدار کافی در اطراف و عمق سرامیکها و موزاییک­ها نفوذ می‌ کند.

توجه ۲: برای خودگیری، سطوح سرامیک ها و موزاییک­های نصب‌ شده را با پارچه و گونی تا ۴۸ ساعت مرطوب نگه می‌داریم.

توجه ۳: چنانچه چسب کاشی در دسترس باشد، پس‌ از غبارگیری سطوح زیر کار و پشت سرامیک و یا موزاییک، به‌ جای دوغاب سیمان، به چسب آغشته می‌کنیم و سرامیکها و موزاییک‌­ها را در جای خود می­چسبانیم. چسب به‌ مراتب مقاومت­تر از دوغاب سیمان است.

فرش مجدد

اگر لَقی سرامیکها و موزاییک‌ها به تعداد فراوان و یا در کل سطح فرش باشد، به‌ترتیب زیر عمل می‌کنیم:

۱_ سرامیک و موزاییک فرش را جمع می‌کنیم و دوغاب سخت شده بتونی اطراف آن‌ها را با تیشه می‌تراشیم و سرامیکها و موزائیک‌ها را مرطوب یا آبخوار می‌کنیم.

۲_ سطح زِبره ملات را نیز کاملاً آبخوار می‌کنیم و ملات ماسه بادی و سیمان با عیار حداقل ۲۵۰ کیلوگرم در مترمکعب "دلیل گذاری" را روی ملات قبلی اجرا می‌کنیم.

۳_سرامیک فرش و یا موزاییک فرش را با ریسمان­کشی بنّایی می‌کنیم. بدیهی است که با شمشه­کش کردن در راستای ریسمان کار، سرامیکهای (موزاییک‌های) مفروش شده هم‌سطح می‌شوند.

توجه ۱: در سرامیک (موزاییک) فرش مجدد، ملات زِبر قدیم جمع‌آوری نمی‌شود؛ مگر در کف‌سازی کمبود ارتفاع به وجود آید.

توجه ۲: قطر ملات باید بین یک‌ونیم تا ۲ سانتی‌متر باشد. درز سرامیکهای (موزائیک‌های) فرش شده هم نباید از ۵ میلی‌متر کمتر باشد.

توجه ۳: باز بودن درزها سبب درگیری کامل دوغاب با ملات می‌شود. بدیهی است که در سرامیک (موزاییک) فرش کردن جدید، اصول کف‌پوش سازی از قبیل کُرُم گذاری، دلیل بستن و فرش کردم باید به‌دقت رعایت شود.

توجه ۴: گاهی در سرامیک (موزاییک) فرش، از نیمه یا سه­قدی استفاده می‌شود. در این حالت، پشت سرامیک (موزاییک) را به شکل شیار با تیشه تیز خالی می‌کنیم و سپس آن را روی ماسه یا خاک نرم قرار می‌دهیم. درضمن سطح ماسه را با شیار کمی گود می‌کنیم و با ضربه زدن چکش روی شمشه‌ مستقر در مسیر مشخص‌شده، موزائیک نیم و یا سه­قدی به دست می‌آید.

تعمیر موزاییک فرش شکسته و یا سرامیک فرش شکسته

اگر تعدادی از سرامیک ها و یا موزاییک‌ها و ملات زیر آن شکسته باشند، به‌شرح زیر عمل می‌کنیم:

۱_موزاییک‌ها و سرامیکهای شکسته را جمع می‌کنیم.

۲_با قلم و چکش به‌اندازه یک‌ونیم سانتی‌متر از ملات را می‌تراشیم.

توجه: چنانچه لازم باشد، سطح ملات زیر سرامیک و موزاییک فرش را طوری جمع‌آوری می‌کنیم که سبب خرابی بیشتر سرامیک ها و موزاییک نشود.

۳_سطوح سرامیک ها و موزاییک‌ها را مرطوب، و ملات ماسه و سیمان را با عیار کافی به نسبت ۱ به ۴ آماده می‌کنیم.

۴_ملات را در سطح موردنظر چند میلی‌متر بلندتر از حد لازم پهن می‌کنیم.

۵_موزاییک‌ها و سرامیکهای مرطوبی را که بر سطح ملات گذاشته، با مشت و یا تُخماق (چکش پلاستیکی) می‌کوبیم تا ملات در خلل و فرج آن‌ها به‌خوبی نشست کند.

۶_با شِمشه­کش کردن موزائیک‌ها و سرامیکهای نصب‌شده قدیمی، سطوح مفروش شده جدید را کاملاً تراز می‌کنیم و سپس عمل دوغاب ریزی و تمیز کردن سطح را انجام می‌دهیم.

تعمیر موزاییک فرش محوطه

هر گاه نیاز به تعمیر موزاییک فرش احساس شود، به روش زیر عمل می‌کنیم:

چال شدن سطح: به خاطر اُفت خاک‌های نرم و فروکش کردن چاهکها و یا مقاوم نبودن زیرسازی و مسائل جانبی، موزائیک فرش خالی می‌شود. با شنیدن صدای "گُم ، گُم" می‌توان متوجه این مسئله شد. به‌مرور زمان، موزاییک فرش می‌شکند و فروکش می‌کند.

کُپ کردن موزائیک فرش: آهک‌های ناشکفته­ای که در سطح زیر موزائیک فرش و در چاله‌ها مدفون می‌شود، پس از فرش کردن کف و آبخوار شدن، دچار ازدیاد حجم می‌شود که سطح موزاییک فرش را "قوز و کپ" می‌کند.

یخ‌زدگی: به‌علت باز بودن درزهای موزاییک فرش و یا سرامیک فرش کف و به علت عدم توجه در عمل دوغاب ریزی، آب باران در زیر کف‌پوش محوطه نفوذ می‌کند. تکرار این مسئله باعث یخ زدن و ازدیاد حجم و در نتیجه بلند شدن موزاییک فرش و یا سرامیک فرش از سطح می‌شود.

توجه: در هر ۲ حالت کُپ کردن و یخ‌زدگی، علاوه بر رؤیت برجستگی، در اثر ضربه زدن نیز "گُم_گُم" از محل شنیده می‌شود.

روش تعمیر

۱_در هر ۳ حالت مذکور، موزاییک‌های کف و یا سرامیکهای کف و دوغاب سخت شده اطراف آنها را جمع می‌کنیم.

۲_ملات زیر موزائیک و سرامیک کف را کاملاً جمع می‌کنیم و چنانچه لازم باشد، سطح زیر ملات را می‌کوبیم و سخت می‌کنیم؛ یا به وسیله شفته ریزی آماده می‌سازیم.

۳_موزاییک فرش و سرامیک کف را با ملات مرغوب "لُزدار" و با رعایت مرطوب سازی کامل، زیر کار اجرا می‌کنیم.

توجه: برای دوغاب ریزی، درزهای بین موزاییک‌ها و سرامیک ها را بیشتر از ۵ میلی‌متر باز می‌کنیم.

۴_دوغاب ماسه بادی و یا خاک سنگ و سیمان با عیار کافی تهیه می‌کنیم و سپس، سطوح سرامیکها و موزاییک‌ها را طوری که مجدداً درزها خالی نشود، کاملاً تمیز می‌کنیم.

شکست و ترک در کاشی‌کاری و یا کاشی هفت رنگ

در اثر نشست ساختمان، سرویس‌ها که شامل: توالت، دست‌شویی، حمام و همچنین آشپزخانه و یا قسمت‌هایی می‌باشند که در آن‌ها به‌صورت نما از کاشی و یا کاشی سنتی هفت رنگ استفاده می‌شود، افت می‌کنند و در نتیجه، ترک برمی‌دارند. حتی در بعضی موارد، کاشی‌ها می‌شکند.

ترک‌های خفیف

۱_زمانی‌که دیوار دچار اُفت می‌شود، به‌سبب استفاده از ملات سیمان آن‌ هم با عیار بالا در پشت کاشی‌کاری که به شکل دوغاب ریزی یکپارچه انجام می‌شود، ترک‌های در کاشی و یا کاشی هفت رنگ به وجود می‌آید.

۲_جسم و مصالح کاشی و کاشی هفت رنگ از خاک رُس چرب تهیه می‌شود و در اثر پخت، حالتی یکپارچه به خود می‌گیرد، اما بر اثر فشار، می‌شکند.

۳_لعاب روی کاشی و کاشی هفت رنگ از ترکیب سیلیس و شیشه است و با کمترین فشار ترک‌های ریز مویین در آن به وجود می‌آید. در برخی موارد حتی منجر به خرد شدن کاشی می‌شود.

۴_گاهی قسمت‌هایی از کاشی‌کاری پشت لوله‌های آب‌گرم‌کن، دودکش بخاری، موتورخانه و یا مکان‌های دیگر قرار می‌گیرد و انتقال حرارت در سطح لعاب کاشی بسیار زیاد و قابل‌توجه است؛ طوری که اگر بر سطح کاشی دست بگذاریم، گرمای زیادی را حس خواهیم کرد. به‌طور مسلّم، پس‌از کاسته شدن حرارت، لعاب کاشی نیزسرد می‌شود و بر اثر انقباض و انبساط، سطح کاشی در محل‌های مذکور دچار ترک‌های ریز و درشت می‌شود.

۵_به‌طوری‌که اشاره شد، بر اثر نشست‌های ساختمان، در قسمت‌های کاشی‌کاری شده ترک‌های عمیق به وجود می‌آید که به‌ترتیب به نحوه بنایی و تعمیرات آن می‌پردازیم.

تعمیر کاشی‌هایی که ترک‌های کوچک برداشته‌اند.

۱_اگر ترک در یک کاشی (کاشی هفت رنگ)، یا در یک رَج و یا در یک بدنه باشد، با چکش سبک به گوشه آن ضربه می‌زنیم و با خرد کردن، کاشی را تا روی دوغاب پشت آن جمع می‌کنیم.

۲_با دست کشیدن، زائد­های احتمالی را می‌گیریم؛ طوری که اگر کاشی مجدداً روی ملات قبلی گذاشته شود، سطح آن از بر کاشی کاری بیرون نزند و به‌اصطلاح یک سطح باشد.

۳_ بعد از آنکه گَرد محل نشست کاشی را در سطح دیوار و پشت آن کاملاً گرفتیم و محل مذکور را با چسب به گونه­ایی آغشته کردیم که کاملاً در خلل و فرج ملات قبلی نشست کند، سپس پشت کاشی را نیز به‌اندازه کافی چسب می‌زنیم.

قابل‌توجه این‌که چسب بکار رفته باید به اندازه‌ای باشد که شُرّه نکنند و فقط جواب‌گوی عملکرد آن باشد.

۴_کاشی را در محل موردنظر می‌گذاریم و با تُخماق لاستیکی کوچک به‌آرامی بر سطوح و گوشه‌های آن می‌کوبیم تا عمل چسباندن دقیقاً انجام شود.

به ترتیبی که ذکر شد، سایر کاشی‌های ترک برداشته و در ردیف‌های افقی یا عمودی و یا مورب را عوض می‌کنیم.

توجه ۱: اگر ترک در سطح چند کاشی (کاشی سنتی) باشد، بهتر است ابتدا تمامی آن‌ها را خُرد کنیم و وقتی محل موردنظر آماده شد، کاشی‌ها را با چسب پشت سر هم بچسبانیم.

توجه ۲: چنانچه چسب کاشی با کاردک شانه‌ای بر سطح کاشی‌کاری قبلی کشیده شود و کاشی جدید بر سطح آن نصب شود، کار با سرعت انجام می‌شود. اما قبلاً باید ترک‌ها را به‌طور اصولی بگیریم و زیرکار را از هر جهت مسطح و برای نصب کاشی جدید آماده کنیم.

توجه ۳: در مسیر لوله بخاری و دودکش که کاشی دچار ترک می‌شود، پس‌از جمع کردن ردیف کاشی‌های ترک برداشته و ملات پشت آن، بر سطح لوله دودکش و بخاری، عایق پشم و شیشه نصب می‌کنیم. معمولاً روی عایق پشم و شیشه توری سیمی وصل می‌باشد که این خود سبب پیوند با ملات و یا اندود زیر کار و یا ملات پشت کاشی می‌شود. پس‌از اجرای این مرحله، کاشی را در محل مذکور نصب می‌کنیم.

تعمیر کاشی‌کاری به روش بنایی

۱_چنانچه چسب در دسترس نباشد، پس‌از خرد کردن کاشی‌های ترک‌دار به پشت آن‌ها می‌رسیم.

۲_با قلم تیز، ملات پشت کاشی را به اندازه‌ی ۲ سانتی‌متر کاملاً خالی می‌کنیم.

۳_غبار سطح مذکور را کاملاً می‌گیریم و محل را آب‌خوار می‌کنیم.

۴_ملات ماسه و سیمان ریزدانه با عیار کافی تهیه می‌کنیم و با کمچه در محل می‌گذاریم و می‌کوبیم.

۵_به اندازه‌ای نشست کاشی، سطح ملات را میزان و مسطح می‌کنیم.

۶_کاشی آب‌خوار را در محل خود قرار می‌دهیم و با تخماق بر تمام سطح می‌کوبیم. با کشیدن دست روی سربندها و یا با استفاده از شمشه، کاشی (کاشی سنتی) نصب‌شده را با سایر قسمت‌ها هم‌سطح می‌کنیم.

۷_چنانچه ترک‌ها به‌صورت ردیفی باشد، پس‌از آنکه تمام کاشی‌های ترک برداشته را خورد، و ملات آن‌ها را خالی کردیم، مبادرت به نصب کاشی‌ها (کاشی های سنتی) می‌کنیم.

توجه: ملات پشت کاشی (کاشی سنتی)، ماسه و سیمان ریزدانه "لُز دار" به نسبت ۱ به ۴ است.

۸_پس‌از نصب کاشی (کاشی سنتی)، آن‌ها را با پودر سنگ و سیمان سفید به نسبت ۱ به ۴ بند­کشی می‌کنیم و سپس با پارچه، سطح کاشی‌کاری را پاک و تمیز می‌کنیم.

توجه: گاهی در تعمیر کاشی‌کاری براثر بی‌توجهی در دوغاب ریزی، کاشی لَق و از محل خود جدا می‌شود. در این‌مورد، هم با روش چسب زنی و هم بنّایی می‌توان آن را تعمیر کرد. به روش‌های مختلف نیز می‌توان کناره کاشی را گرفت و کنار و وسط آن را جهت کلید یا پریز، و یا عبور لوله و شیر، سوراخ و یا نیمه کرد و در مکان‌های لازم به کار گرفت.

نصب کاشی روی ترک‌های عمیق

۱_اگر ترک‌ها عمیق و اثر نشست زیاد باشد، باید ۲ ردیف از کاشی‌های اطراف ترک را خرد کنیم تا بتوانیم تعمیرات را به‌خوبی انجام دهیم.

۲_ملات پشت کاشی کاری را نیز می‌گیریم.

۳_آجر کاری و عرض ترک را تا ارتفاع و عمق لازم باز می‌کنیم.

۴_پس از اجرای سفت کاری بطور اصولی و قفل و بست دادن رجها، نصب کاشی کاری را با استفاده از گل رس و دوغاب ریزی انجام می‌دهیم.

۵_پس از پایان کار، عمل بند کشی را نیز انجام می‌دهیم و سطح را کاملاً تمیز می‌کنیم.

توجه۱: در بعضی موارد، نشست از یک‌ جهت شدید است و در رج ها، اختلاف سطح به وجود می‌آورد. در این حالت، باید کاشی (کاشی سنتی) طرف نشست کرده را کاملاً خرد کنیم، ملات پشت آن را بگیریم، ترک‌های عمیق را بنّایی کنیم و سپس، کاشی را با رعایت تراز بودن رج‌ها بچسبانیم.

توجه ۲: در مواردی لازم است کناره کاشی (کاشی سنتی) را به اندازه چند میلی‌متر بتراشیم و بعد در محل خود نصب کنیم. در این موارد می‌توان با تیشه تیز و چرخ سنباده‌ی برقی بطور یکنواخت مقدار مذکور را از کاشی یا کاشی سنتی تراشید.

همچنین می‌توانیم با میخ مخصوص و تیزی سطح پشت کاشی یا کاشی سنتی را خط بیندازیم و در آن شیار سراسری ایجاد کنیم. بعد با اهرم کردن محل خط، قطعه را از کاشی جدا کنیم و به اندازه‌ی لازم بدست آوریم. امروزه، برش کاشی توسط دستگاه کاشیبُر انجام می‌شود.

خالی کردن جای زانو برای شیرآلات و یا محل کلید و پریز با تیشه دوسر و یا تیشه کلنگی و نوک‌تیز، در بعضی موارد به کمک گازانبر صورت می‌گیرد. با دقت، تکه های ریز کاشی را جدا می‌کنیم تا اندازه مورد نیاز به دست آید.

طبله کردن کاشی کاری

بر اثر بی‌توجهی در ملات گذاری پشت کاشی­کاری یا کاشیکاری سنتی، به کار بردن روش غلط و معمول دوغاب ریزی، استفاده از دوغاب ماسه و سیمان که به منظور به لُز در آوردن آن را با خاک رس نیز مخلوط می‌کنند، و همچنین با استفاده از کاشی کاملاً خشک، پس از مدتی کاشی‌ها از دوغاب سطح جدا می‌شوند و طبله می‌کنند. چنانچه ضربه‌ای بر سطح کاشی‌کاری زده شود، صدای تاپ و تاپ که حاکی از تبدیل شدن آن است، به گوش می‌رسد و به‌مرور زمان، کاشی یا کاشی سنتی از سطح دیوار جدا می‌شود که باید تعمیر شود.

روش تعمیر: با توجه به آنچه در مورد تعمیر ترک‌های کاشی‌کاری گفته شد، پس‌از خالی کردن ملات قدیمی پشت کاشی‌کاری، می‌توان کاشی را نصب و تعمیر کرد. برای نصب هم می‌توان از چسب کاشی استفاده کرد و سپس با دوغاب سفید، بندهای کاشی‌کاری را بند کشی و تمیز کرد.

توضیح: مراحل نصب و یا تعمیر کاشیهای سنتی و یا کاشی های هفت رنگ کاملا مشابه و مانند اجرا و یا تعمیر کاشی های معمول ساختمانی است و اصولا هیچ تفاوتی ندارد، مگر در مواردی که باید ترتیب چیدن کاشیهای هفت رنگ رعایت شود و هر قطعه کاشی هفت رنگ در محل و ردیف مخصوص خود نصب شود تا طرح مورد نظر به درستی اجرا گردد، که در اینگونه موارد با توجه به شماره گذاری کاشی های هفت رنگ در پشت کاشی ها عمل کاملا راحتی است و استاد کار در حین اجرا کاشی های هفت رنگ را طبق شماره و به ترتیب اجرا می کند.مانند کتیبه های قرآنی مساجد، کتیبه های سر در مدارس، کاشی های هفت رنگ طرح اسلیمی، کاشی های طرح گل و مرغ سفره خانه ها و اقامتگاهها و ... ولی در نصب کاشی­های هفت رنگ طرح پترن (طبق نامگذاری سایت خشت آذین فام) که در اصطلاح کاشیکاران قدیم «کاشی گره» نامیده می شوند، (در واقع این نام به کاشی های هفت رنگی اطلاق می شود که دارای یک طرح ثابت و تکرار شونده باشند)، هیچ نیازی به رعایت چیدن به ترتیب کاشی ها نیست، و اساسا کاشی های هفت رنگ پترن بدون شماره گذاری عرضه می شوند که البته با توجه به تنوع بسیار زیاد طرح در این دسته از کاشی های هفت رنگ (به نحوی که حتی خود مشتری میتواند طرح پیشنهادی و مورد علاقه خود را جهت تولید به مجموعه خشت آذین ارسال نماید) امروزه در تمام بناهای سنتی و یا مدرن و با هر نوع کاربری مسکونی، اقامتی و یا تجاری و مذهبی کاربرد فراوان دارد. مجموعه خشت آذین یکی از بزرگترین تولید­کنندگان این دسته از کاشی های سنتی هفت رنگ در کشور است.

منبع : تعمیر و نگهداری ساختمان تالیف حسین زمرشیدی. انتشارات زمرد. قسمت توضیح توسط سایت خشت آذین افزوده شده است.