.png){kind=logo}
در بازار کار ایران کاشی به قطعه سنگ مصنوعی گفته می شود که طول و عرض آن مختلف بوده و ضخامت آن چند میلیمتر است و یک روی آن دارای سطحی شیشه ای بوده و کاملا صاف و صیقلی می باشد به همین علت به راحتی قابل تمیز کردن است و اغلب در محل هایی از ساختمانها مورد مصرف قرار می گیرد که امکان رشد میکروب بیشتر بوده و در نتیجه احتیاج به نظافت بیشتری دارد مانند حمامها - توالت ها - آشپزخانه ها و آبریز گاههای عمومی و غیره.
اینکه اولین بار کاشی بوسیله چه کسی و در چه مملکتی و در چه تاریخی ساخته شد اطلاعی در دست نیست ولی اگر کاشی را یک نوع آجر فرض کنیم که دارای سطحی شیشه ایی بوده و آب در آن نفوذ نمی کند در نتیجه می توانیم آجر جوش را یک نوع کاشی فرض نموده و بالاخره در این صورت می توانیم زمان پیدایش کاشی را تقریبا هم زمان با پیدایش آتش و آجر بدانیم. بدین صورت که خاکهای رس مجاور با اجاق انسانهای اولیه تبدیل به آجر شده و آن قسمت از آجر که بیشتر در مجاورت آتش بوده و حرارت بیشتری دیده به مرحله ذوب شدن رسیده و تبدیل به آجر جوش گردیده است و در نتیجه اولین قطعات کاشی (آجری که آب در آن نفوذ نمی کند) در اختیار بشر قرار گرفته است.
نخستین کاشی به مفهوم امروزی که به دست بشر ساخته شد و باستان شناسان به آن دسترسی پیدا کرده اند مربوط به مصر می باشد و قدمت آن را مربوط به 4700 سال قبل از میلاد می دانند. در ناحیه بین النهرین در نزدیکی شهر نینوا پایتخت امپراتوری آشور در ساحل شرقی رودخانه دجله در 700 سال قبل از میلاد نیز کاشی سازی رواج داشته است.
صنعت کاشی سازی در ایران سابقه طولانی دارد و حتی این صنعت در دوران قبل از اسلام و حتی قبل از میلاد نیز در ایران رواج داشته، بطوریکه نمونه هایی از صنعت کاشی کاری ایران در شوش که مربوط به کاخ هخامنشیان است پیدا شده که قدمت آن مربوط به 400 سال قبل از میلاد می باشد که بوسیله باستان شناسان فرانسوی به فرانسه برده شد و اکنون در موزه های فرانسه موجود است. صنعت کاشی سازی بعد از اسلام نیز در ایران رواج داشت و کم و بیش راه ترقی خود را طی مینمود و در دوران صفویه این هنر به اوج و ترقی خود رسید بطوری که هنوز هم کاشی کاریهایی که در زمان شاه عباس در اصفهان انجام شده از لحاظ زیبایی و ثبات رنگ بی نظیر می باشد. نمونه این نوع کاشیکاری در مسجد شیخ لطف الله در اصفهان موجود است و زیباترین معرق کاری دنیا است ( در مورد معرق کاری بعدا توضیح داده خواهد شد) ولی این صنعت بعد از آن تاریخ رفته رفته سیر نزولی طی نمود مخصوصا در دوران قاجاریه و همینطور تا حدود سالهای 1330 صنعت کاشی سازی به کلی در ایران از بین رفت و کاشی های ما منحصر شد به قطعه آجری لعابدار نامرغوب که کلفتی ان در حدود 12 تا 15 میلی متر و دارای ابعادی ناگونیا بود که در اثر کوچکترین حرارت لعاب روی آن ترک خورده و منظره ایی ناخوشایند داشت از این سال به بعد رفته رفته صنعتگران ایرانی به فکر احیاء این صنعت دیرینه افتادند و تا سال 1342 این صنعت با تشکیل اتحادیه های کاشی سازی رو به ترقی رفت و در این موقع کلفتی کاشی های ساخت ایران در حدود 7 میلیمتر و ابعاد آن قدری گونیاتر و محصولی به مراتب تمیزتر و قابل استفاده تر از سابق به بازار عرضه گردید و رفته رفته می رفت تا این صنعت در ایران پا گرفته و به عظمت دوران قبل برسد ولی در همین موقع با ورود چند کارخانه تمام اتوماتیک خارجی که محصولی بهتر و تمیزتر و همچنین در ابتدا ارزانتر از محصولات قبلی ایرانی به بازار عرضه نمود و بدین طریق صنعتگران ما از لحاظ اقتصادی یارای مقاومت در مقابل این کارخانه ها را نداشته و بطور کلی از بین رفتند و صنعت کاشی ما منحصر شد به محصولات این کارخانه ها که مواد اولیه و ماشین آلات آن کلا از خارج به ایران وارد گردید.
یک قطعه کاشی از دو قسمت تشکیل شده است اول قطعه سفالی که قسمت اصلی و استخوان بندی کاشی را تشکیل میدهد دوم لعاب روی آن که ماده ای است شیشه ایی و قسمت رویی آنرا تشکیل میدهد.
یکی از مهمترین عوامل در صنعت کاشی سازی آن است که این دو ماده را طوری انتخاب کنند که ضریب انبساط آنها مساوی باشد. زیرا با توجه به اینکه در ساختمان های فعلی اغلب از کاشی در سرویسها استفاده می شود و در این مکانها مخصوصا در حمام ها کاشی ها در معرض تغییرات سریع درجه حرارت می باشند و در نتیجه انقباض و انبساط شدید در کاشی ایجاد می گردد با توجه به اینکه لعاب روی کاشی نسبت به سفال پشت آن بسیار تردتر و شکننده تر است لذا اگر ضریب انقباض و انبساط سفال با لعاب روی آن یکی نباشد بلافاصله بعد از مصرف روی آن ترکهایی ایجاد می شود و کاشی را بسیار بد منظره می نماید.
البته امروزه درخواستهای زیادی برای تولید کاشی با رویه و لعاب ترک دار به مجموعه خشت آذین ارایه می شود تا جایی که مجموعه خشت آذین تصمیم گرفت تولید کاشی با لعاب ترک دار را در میان تولیدات ثابت خود بگنجاند و بدینوسیله موجبات رضایت و پاسخگویی نیاز مشتریان عزیز را فراهم بیاورد.
نخستین مرحله برای تهیه کاشی انتخاب و آماده سازی مصالح آن می باشد. مصالح مورد نیاز در کاشی سازی همان خاک رسی است که در حدود 20 تا 25 درصد سیلیس داشته باشد. بعد از انتخاب مصالح نسبت به آماده سازی آن اقدام می کنند. نخست مواد اضافی و زاید و دانه های سنگ را از داخل آن جدا می کنند، این عمل ممکن است به وسیله شستشوی خاک انجام گیرد، بعد از شستشو و جدا کردن دانه های اضافی و یکنواخت نمودن خاک آن را هوا می دهند. یعنی آن را در مقابل هوا خشک می کنند و بعد آن را آسیاب می کنند تا تمام کلوخه های آن باز شده به گرد یکنواختی تبدیل گردد. هر قدر لوازمی که می باید از خاک رس تهیه شود مرغوب تر باشد در به عمل آوردن خاک آن دقت بیشتری بعمل می آورند مثلا برای تهیه کاشی به همین مقدار که توضیح داده شد بسنده می کنند و برای تهیه آجرهای فشاری و غیره، خاک حتی احتیاج به شستشو ندارد ولی برای تهیه ظرف چینی مخصوصا ظروف آزمایشگاهی و یا برای ساختن مقاومت های الکتریکی میزان دقت در یکنواخت بودن خاک رس از این هم بیشتر بوده و با ایجاد تغییراتی در PH آن و همچنین بوجود آوردن بار الکتریکی در مخلوط خاک رس و آب با دقت بیشتری می توانند ذرات مطلوب و نا مطلوب را از همدیگر جدا نمایند. پس از هوا دادن خاک و آسیاب نمودن آن اگر لازم باشد فورا آن را با تسمه نقاله برای مراحل بعدی به سالن های دیگر منتقل میکنند و اگر لازم باشد آن را در سیلوهای مخصوص انبار کرده تا به موقع از آن استفاده نمایند.
منظور از ساختن گل مخلوط کردن مصالح تهیه شده با آب است تا بدینوسیله خاصیت پلاستیسیته در مخلوط ظاهر شود و امکان شکل دادن به آن میسر گردد. در هنگام مخلوط کردن خاک با آب دقت می نمایند که تمام ذرات خاک رس در مجاورت آب قرار گیرد (تمام ذرات خاک تر بشود) همزمان با ساختن گل و مخلوط کردن خاک با آب، مواد افزودنی لازم را به آن اضافه می کنند و برای جلوگیری از تغییر حجم و پیچیدن قطعه در هنگام پختن مقداری سنگ چخماق آسیاب شده به آن اضافه می کنند و همچنین برای جلوگیری از ایجاد رنگ های سیر مانند قهوه ایی تند که ممکن است در اثر وجود اکسیدهای آهن در خاک رس بعد از پخته شدن در آن ظاهر شود در حدود نیم درصد اکسید کرم به آن اضافه می نمایند زیرا وجود هر نوع رنگ سیر موجب اخلال در رنگ آمیزی و لعاب کاری بعدی قطعه سفالی خواهد گردید.
پس از تهیه شدن گل و تایید آن بوسیله آزمایشگاه از لحاظ نوع مصالح و پراکندگی یکنواخت مواد افزودنی ، گل حاصل شده را قالب گیری می نمایند. برای تهیه کاشی های مرغوب جهت جلوگیری از نفوذ هوا در قالب معمولا قالب گیری در خلا انجام میگیرد. این امر باعث می شود که به مقدار زیادی جسم توپرتر شده و دارای مقاومت بیشتری بشود. شکل دادن به قطعه سفالی طرق مختلف دارد و اغلب بوسیله پرس با فشار زیاد انجام می شود ( در حدود هزار کیلوگرم بر سانتی متر مربع) در این طریقه صفحات پرس و همچنین مصالح کاشی دارای ویژگی هایی هستند که مانع چسبیدن خاک به صفحات پرس می گردد مثلا به گل مقدار کمی مواد چرب اضافه می کنند بطوری که این مواد هنگام پرس کردن از قطعه خارج می شود و باعث چرب شدن صفحه پرس گردیده و در نتیجه گل به صفحات پرس نمی چسبد. مقدار آب موجود در گل باید به حدی باشد که اولا به گل آن مقداری پلاستیسیته را بدهد که گل به راحتی در قالب شکل گرفته و فضای خالی آن را در اثر پرس کاری پر کند و جسمی توپر و محکم بدست بیاورد و در ثانی مقدار آب باید طوری باشد که پس از پرس کاری و خارج شدن قطعه از قالب قطعه در اثر وزن خود تغییر شکل ندهد و بتواند روی واگن های مخصوص جهت خشک شدن قرار بگیرد زیرا اگر مقدار آب بیش از اندازه باشد قطعه را نمی توان جهت خشک شدن جابجا کرد.
عمل خشک کردن در کاشی یکی از مهمترین مراحل تهیه کاشی می باشد، زیرا اگر قطعه به خوبی خشک نشود(آب فیزیکی آن تبخیر نگردد) و یا به سرعت خشک شود ترک می خورد و یا می پیچد ویا تغییر حجم می دهد که تمام این عوامل باعث نامرغوب شدن کاشی می گردد اگر قطعه را پس از خروج از پرس کاری با حرارت خشک کنند و یا در معرض هوای خشک و گرم قرار دهند سطح خارجی آن به سرعت خشک شده در صورتی که درون جسم هنوز دارای رطوبت می باشد خروج آب داخل جسم به سختی انجام شده و اغلب باعث ایجاد ترک در سطوح بالا می گردد و یا سطوح بالا چروک شده و تاب بر می دارد. برای خشک کردن قطعات مرغوب مانند کاشی و غیره معمولا از تونل هوای گرم استفاده می نمایند بدین طریق قطعات را روی واگن هایی که به تناسب ابعاد قطعه سفالی طبقه بندی شده است می چینند و واگن را وارد تونل هوای گرم می نمایند برای جلوگیری از ترک برداشتن و چروک شدن و پیچش سطحی هوای ابتدای تونل کاملا مانند هوای خارج است. واگن بطور خودکار روی ریل به آهستگی به جلو حرکت میکمد و هر قدر جلوتر می رود هوای داخل تونل گرمتر می شود. بطوری که در وسط تونل حرارت به حداکثر لازم می رسد و در این مرحله کلیه آب فیزیکی قطعه متصاعد می گردد و قطعه کاملا خشک می شود از وسط تونل به بعد دوباره رفته رفته هوای تونل سردتر می گردد و بدین وسیله قطعه سفالی را که در ابتدا دارای حرارت مطابق محیط است رفته رقته گرم کرده و دوباره به آهستگی سرد می نمایند . در نتیجه قطعه در هنگام خروج از تونل دوباره دارای حرارتی مطابق محیط می باشد خشک کردن قطعه به این طریق به میزان قابل ملاحظه ایی از تغییر شکل و ترکیدن آن جلوگیری می کند. در تمام طول تونل رطوبت و حرارت داخل تونل اندازه گیری می شود چنانچه رطوبت از میزان معینی بیشتر باشد آنرا با مکنده هایی که در تمام طول تونل نسب شده به بیرون هدایت میکنند از طرفی همیشه هوای تونل در اثر رطوبت حاصی از خشک شدن کاشی نمناک می باشد در نتیجه همیشه سطح خارجی قطعات( کاشی یا لوازم بهداشتی) مرطوب بوده و همزمان با مغز قطعه بطور یکنواخت خشک می شود.
کاشی در دو نوبت پخته می شود بار اول قطعه سفالی را پس از خشک شدن به کوره پخت می برند در این مورد نیز اغلب از کوره های تونلی استفاده می نمایند ممکن است کوره های خشک کن و کوره های پخت داخل یک تونل بوده و این اعمال پشت سر هم انجام شود بدین طریق که در ابتدا حرارت را به تدریج تا 100 درجه سانتی گراد می رسانند تا آب فیزیکی قطعه متصاعد گردد و همین طور به تدریج حرارت کوره را بالا برده و در حدود 250 درجه ساتی گراد کلیه رطوبت آن تبخیر می شود در حرارت 450 الی 600 درجه آب شیمیایی آن تبخیر می گردد و در حرارت 800 درجه تمام مواد آلی خاک رس و قطعه به مرحله شیشه ایی شدن می رسد. قبل از شیشه ایی شدن به تدریج که واگن حامل قطعات کاشی لعاب داده نشده به جلو می روند از حرارت کوره کاسته می گردد تا نزدیک در خروجی کوره حرارت مطابق محیط خارج می باشد .
پس از آنکه اولین مرحله پخت به اتمام رسید و قبل از آنکه قطعه کاملا پخته شده و به مرحله شیشه ایی شدن برسد قطعه را از کوره خارج می نمایند و روی آن لعاب می پاشند و اگر کاشی گلدار باشد قبل از آنکه روی آن لعاب پاشیده شود گل های مخصوص را که از جنس لعاب بوده و تقریبا می توان آن را به عکس برگردان تشبیه کرد روی قطعه می چسبانند آنگاه روی آن را لعاب می پاشند این لعاب که به صورت مایع رقیقی در آمده است بوسیله پیستوله رنگ کاری روی قطعه پاشیده می شود آنگاه قطعه های لعاب کاری شده را مانند دفعه قبل روی واگن های مخصوص چیده و دوباره به کوره می برند و مرحله دوم پخت را انجام می دهند.
طرز کار این کوره کاملا مانند کوره پخت می باشد، در این کوره پخت قطعه تکمیل می گردد و همچنین لعاب روی آن در اثر حرارت جاری شده و داخل سوراخ های قطعه سفالی نفوذ کرده و با آن یکپارچه می شود و بعد از آنکه قطعه از کوره بیرون آمد با چشم و یا دستگاه کاشی ها را درجه بندی می نمایند. کاشی هایی را که خوب لعاب داده شده است و کاملا مستوی می باشد درجه 1 و اگر یک یا دو نقطه ناصافی مشاهده گردد کاشی درجه 2 و بالاخره کاشی هایی که دارای لکه های زیاد تر باشد درجه 3و4 نامگذاری می نمایند. کاشی ها را پس از بسته بندی به بازار عرضه می کنند. کاشی مرغوب در ساختمان علاوه بر شکل ظاهری و نقش روی آن باید کاملا مستوی بوده و ابعاد آن باید کاملا مستقیم و زوایای آن باید 90 درجه باشد مدت پخت کاشی در هر مرحله در حدود 3 روز طول می کشد کار کوره های کاشی پزی پیوسته می باشد یعنی به محض آنکه یک واگن از انتهای کوره خارج شد می توان یک واگن از ابتدای کوره وارد کوره نمود .
در انتخاب سوخت کوره باید دقت شود به طوری که گاز های حاصل از سوخت کوره ترکیب شیمیایی با کاشی های داخل کوره نداشته باشد زیرا باید توجه نمود در مرحله ایی که کاشی نزدیک به شیشه ایی شدن می باشد باید محیط اکسید کننده باشد تا تمام مواد آلی خاک رس سوخته و از بین برود و کربنات ها تجزیه شده و به صورتCO2 و سولفور ها به صورت SO2 از محیط خارج گردد بهترین نوع سوخت برای کوره های کاشی پزی مخصوصا کوره هایی که قطعات چینی مرغوب تهیه می نمایند (مانند ظروف آزمایشگاهی) سوخت الکتریکی می باشد که تهیه این سوخت در ممالکی که برق گران است بسیار مشکل می باشد در غیر این صورت بهتر است سوخت کوره و محیط داخل تونل از همدیگر جدا بوده و فقط حرارت ناشی از سوخت به تونل هدایت گردیده و گاز های متصاعد شده از آن به بیرون فرستاده شود .
مرغوبیت کاشی معمولا بوسیله آزمایشگاه هایی که در کارخانه های تولید کاشی و یا در خارج مستقر می باشند انجام شده ، ابعاد و همچنین مستوی بودن سطح آن را بوسیله ابزار دقیق اندازه گیری نموده و مقاومت آن را در برابر بارهای وارده و همچنین تغییرات شدید حرارت تعیین می نمایند.
ولی از آنجا که وسایل آزمایشگاهی دقیق در هیچ یک از کارگاه های معمولی در ایران در دسترس نمی باشد لذا به چند طریقه آزمایشات ساده که انجام آن بدون لوازم آزمایشگاهی و در همه کارگاه های مقدور باشد اشاره می کنم.
برای آن که از مستوی بودن کاشی مطمین شویم کافی است که 2 عدد از آن ها را از سمتی که لعاب داده شده است روی هم قرار دهیم اگر کاشی کاملا مستوی باشد با فشار انگشت ها روی دو لبه یک قطر کاشی لقی احساس نمی شود زیرا اگر سطوح کاشی ها غیر مستوی باشد و به اصطلاح کاس و سینه باشند با فشار دادن روی قطر 2 عدد کاشی که روی هم قرار دارند لقی احساس می شود .
برای مطمین بودن از صاف بودن خطوط آن کافی است که 2 عدد کاشی را پهلوی هم قرار بدهیم و درز بین آنها را با چشم نگاه کنیم اگر خطوط کناری همه جا بهم چسبیده باشند کاشی دارای خطوط مستقیم می باشد آزمایش دقیق تر آن است که کاشی را روی یک ورق کاغذ گذاشته و با مداد نوک تیز بوسیله یکی از اضلاع کاشی خط مستقیمی روی کاغذ رسم می نماییم آنگاه کاشی را 180 درجه حول همان خط دوران داده بطوریکه این بار کاشی در سمت دیگر خط رسم شده قبلی واقع شود باز کاشی را به همان خط قبلی متکی کرده و با همان ضلع خط دیگری روی همان خط قبلی رسم می کنیم اگر این دو خط کاملا بر همدیگر منطبق باشند آن ضلع کاشی کاملا مستقیم می باشد اگر با 5 یا 6 عدد کاشی این آزمایش را انجام دهیم مرغوبیت کاشی از لحاظ مستوی بودن سطح و همچنین مستقیم بودن اضلاع آن برای ما روشن می شود .
برای آزمایش مرغوبیت لعاب و ضریب انبساط و انقباض آن کافی است کاشی را برای مدت 12 ساعت در یخچال و یا فریزر قرار دهیم آنگاه آن را بیرون آورده و در آبجوش بیاندازیم . با وجود بر اینکه هرگز چنین اختلاف درجه حرارتی برای کاشی بوجود نخواهد آمد ولی اگر کاشی بتواند این اختلاف درجه حرارت را که چیزی در حدود 120 درجه سانتی گراد است تحمل نموده و لعاب روی آن ترک بر ندارد کاشی مرغوب می باشد برای اطمینان بیشتر این آزمایش را باید 5 یا 6 بار انجام دهیم .
رایج ترین ابعاد کاشی که در مدت ها در ایران رایج بود کاشی 15*15 سانتی متر بود ولی در سال های اخیر کاشی با ابعاد 10*10 ، 20*20 ، 20*30 ، 10*20 و حتی 40*40 و 60*60 سانتی متر نیز به بازار آمده و همچنین کاشی ها نیز به انواع یک لب پخ و دو لب پخ در مجاور یک زاویه که به آن دو لب پخ یک کنجی می گویند و دو لب پخ در 2 ضلع موازی و کاشی ساده بدون لب پخ به بازار عرضه می گردد و در مکان های مختلف یک آشپزخانه یا سرویس مورد مصرف دارد. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران کاشی ها را از نظر شکل به 8 دسته تقسیم کرده است که 4 نوع آن در بالا شرح داده شده و 4 نوع دیگر مربوط به کاشی با یک انحنا می باشد .
همانطوریکه گفته شد مورد مصرف کاشی در ساختمان در مکان هایی می باشد که با آب در تماس است ، مانند آشپزخانه- حمام- توالت(مکان های تر ) این مکان ها به علت رطوبت و گرما محل خوبی برای رشد حشرات مخصوصا سوسک می باشند و اگر بطور مدام نظافت نشوند تبدیل به مکانی کاملا غیر بهداشتی و آلوده می گردد. بدین لحاظ باید در این گونه فضا ها از مصالحی استفاده شود که امکان نظافت آن به آسانی ممکن باشد بهمین علت سطح داخلی این فضا ها را با کاشی می پوشانند سطح خارجی کاشی با یک ورقه لعاب پوشانیده شده است علاوه بر مطلب فوق کاشی به علت نقوش زیبایی که دارد به فضا های ساختمان زیبایی خاصی می بخشد .
لعاب جسمی است در حرارت های حدود 1000 تا 1400 درجه سانتی گراد ذوب شده و شیشه ایی می گردد و با پوسته خارجی قطعه سفالی ترکیب شده و کاملا به آن چسبیده و با سفال تبدیل به یک جسم غیر قابل تفکیک می شود و روی قطعه سفالی یک لایه صیقلی و صاف ایجاد می نماید که آب در آن نفوذ نمی کند و به قطعه سفالی جلاء می دهد و همچنین قطعه سفالی را در مقابل عوامل شیمیایی مقاوم می نماید و به علت یکپارچه بودن با سفال نور در آن منکسر نمی شود (تغییر جهت نمی دهد) .
برای آنکه لعاب روی کاشی نترکد باید ضریب انقباض و انبساط آن با لایه سفالی زیر آن یکسان باشد تا در اثر تغییرات درجه حرارت مقاومت نموده و نترکد و همچنین باید تقطه ذوب آن چندین درجه پایین تر از نقطه ذوب سفالی باشد که روی آن قرار می گیرد زیرا در غیر این صورت هنگام پخت و شیشه ایی شدن در کوره همراه با لعاب سفال هم ذوب شده و شکل هندسی خود را از دست می دهد .
ساده ترین لعاب ها نمک طعام است و اگر منظور زیبایی جسم لعاب داده شده نباشد لعاب ارزان و مقام و خوبی است. در قدیم از آن برای ساختن تنبوشه استفاده می نمودند بدین طریق که آن را پودر کرده و روی قطعه سفالی که در کوره بود می پاشیدند در حرارت های حدود 1250 نمک طعام ذوب شده و با مولکول هایی از خاک رس که در سطح خارجی قطعه سفالی قرار دارند تشکیل سیلیکات مضاعف آلومینیم ، سدیم می دهد که جسمی است شفاف بدون رنگ و شیشه ایی .
تنبوشه لوله سفالی است استوانه شکل به طول تقریبی 25 سانتی متر و قطر حدود 20 سانتی متر که یک سر آن قدری باریک تر بوده و در سر گشاد تر تنبوشه دیگری قرار گرفته و تقریبا آب بندی می شود سابقا از این وسیله برای آب رسانی استفاده می نمودند و آنها را پشت سر هم قرار داده و بند آن را با ملات آهک مسدود می کردند و برای آنکه کاملا آب بندی شود در موقع پختن آن را با نمک طعام لعاب می دادند.
برای ساختن لعاب های رنگی از اکسید فلزات استفاده می نمایند مانند اکسید های سرب و اکسید های آهن و غیره . اگر منظور از لعاب دادن جسم زیبایی ظاهری نباشد و فقط از آن مقاومت در مقابل عوامل شیمیایی بخواهیم از لعاب های سخت و دیرگداز استفاده می شود مانند ظروف آزمایشگاهی که آن ها را با کاولن و چخماق لعاب می دهند.
قبل از آنکه صنعت رنگ آمیزی کاشی ترقی نماید و قبل از آنکه بتوانند در یک قطعه کاشی از رنگ های مختف استفاده نمایند برای تولید گل ها و نقش های رنگی، کاشی های رنگی مختلف را با تیشه و اره های مخصوص مانند اره مویی بریده و آنها را پهلوی هم قرار می دادند تا مثلا شکل یک گل بدست آید، بدین طریق که برگ را از کاشی سبز رنگ به شکل برگ می بریدند و گل را از کاشی سرخ رنگ و ساقه را از کاشی قهوه ایی رنگ درست می کردند، آنگاه آنها را کنار یکدیگر قرار داده و پشت آن را قالب گیری نموده و بوسیله دوغاب گچ در محل خود محکم می نمودند و آنگاه آن را به قطعات کوچک و قابل حمل تقسیم کرده و در محلی که باید نصب گردد و از قبل آماده شده بود بصورت تابلو نصب می نمودند به این عمل معرق کاری می گفتند و محصول آنرا کاشی معرق نمونه معرق کاری دوران صفویه در اصفهان از شاهکار های هنری معرق کاری می باشند مانند معرق کاری های مسجد شیخ لطف الله. ولی در اواخر دوران قاجاریه و حتی تا سال های 1320 به این هنر توجه نشد و رفته رفته به فراموشی سپرده می شد ولی از آن سال به بعد معماران و هنرمندان به فکر احیاء این هنر اصیل ایران افتاده و رفته رفته موجب رشد آن گردیدند و اکنون نیز در بعضی از ساختمان های گران قیمت از معرق کاری استفاده می گردد.
امروزه در مجموعه کاشی سازی خشت آذین فام آثار بسیار نفیسی از کاشی معرق برای تزیین مساجد ، سفره خانه ها ، منازل مسکونی ، و اقامتگاه های گردشگری تولید و عرضه می شود . کاشی معرق مساجد – کاشی معرق سفره خانه – کاشی معرق مدارس – کاشی معرق منازل و ویلا ها – کاشی معرق اقامتگاه های گردشگری – کاشی معرق هتل ها و رستوران ها – از تولیدات ثابت مجموعه خشت آذین فام بوده و ما مفتخریم که از پیشگامان احیاء این هنر اصیل کاشی سازی ایرانی در سطح ایران و جهان هستیم.
کاشی هفت رنگ در واقع نوعی کاشی است که نقوش و لعاب آن با دست و بوسیله استادکاران ماهر روی کاشی ایجاد می شود در واقع وقتی طبق مراحل قید شده در بالا مرحله تولید کاشی با یک لعاب سفید به پایان رسید در مرحله دوم در سطح کاشی ها نقوش و طرح ها بصورت دستی قلم گیری می شود یعنی خطوط محیطی نقوش ترسیم می شود و سپس لعاب های مورد نظر در قسمتهای مختلف طرح در میان خطوط قلم گیری شده با تنوع رنگی دلخواه و لازم روی کاشی با قلم موی مخصوص قرار داده می شود و پس از مدت حدود یک روز لعاب های مرحله دوم در هوای آزاد خشک و در سطح کاشی تثبیت می شود به نحوی که در حین جابجایی و حمل به کوره لعاب ها از سطح کاشی جابجا نشود و به راحتی داخل کوره چیده شود و مجدد مرحله پخت سوم لعاب تکرار می شود. کاشی هفت رنگ در مواردی که طرح و یا نقش تولیدی در مقدار اندکی برای مصرف کننده نیاز است و یا طرح مورد نظر مشتری در بازار عرضه نشده است تولید می شود. در مواردی هم که کاشی با سبک و طرح بخصوصی مورد نیاز باشد مانند کاشی مساجد و یا کاشیهای کتیبه و کاشی های قرآنی برای ساخت محراب، گنبد، گلدسته و کتیبه های مساجد و مدارس و یا کتیبه های ادارات و سازمانها و یا کاشیهای سنتی سفره خانه ایی از روش ساخت کاشی هفت رنگ استفاده می شود. مجموعه خشت آذین یک از بزرگترین و قدیمی ترین کارخانه های ساخت کاشی به شیوه کاشی سازی هفت رنگ در کشور است که همه روزه از تمام نقاط کشور و حتی علاقمندان از تمام جهان سفارش ساخت کاشی و یا سرامیک با نقوش اختصاصی دریافت می کند. به طوری که مساجد ، سفره خانه ها، مدارس و اقامتگاههای بسیاری با استفاده از محصولات خشت آذین فام تزیین شده است.
منبع: کتاب مصالح شناسی تالیف سیاوش کباری.